حج یکی از واجبات و مناسک مهم اسلام است. خداوند در آیاتی از جمله سوره حج به این واجب اشاره داشته و خواهان انجام آن از سوی همه مردمانی شده است که استطاعت انجام آن را دارند؛ زیرا حج همانند نماز، نشانه ای از اسلام و تسلیم در برابر خداوند و رد هر گونه کفری است. این گونه است که واژه حجه الاسلام به معنای حجی که هر مسلمان می بایست به جا آورد، در اصطلاحات فقهی پدید آمد.

به ظاهر حج که در لغت به معنای قصد است، قصد بیت الله الحرام و خانه خدا در ماه های شوال، ذی قعده و ذی حجه، با مراسم و مناسکی چون عمره و حج اکبر است که اوج آن در روزهای نخست ماه ذی حجه در کعبه با طواف و نماز و عرفات و مشعر الحرام و منی با قربانی و وقوف انجام می گیرد، اما در باطن حج جز قصد حجت خداوند معنای درستی نمی یابد؛ زیرا قصد خانه زمانی معنا می یابد که صاحب خانه در آن باشد و صاحب خانه در دنیای مادی نمی تواند جز مظهر اتم و اکمل خداوندی یعنی انسان کامل باشد.

خداوند به اشکال گوناگون و به عبارات مختلف این حقیقت را روشن کرده است که انسان کامل مظهر خداوندی و خلیفه اوست و همگان می بایست در برابرش به سجده افتد و تسلیم او گردند؛ زیرا این انسان کامل به سبب متاله بودن و خدایی شدن، مظهر وجه الله است و هیچ عبادتی بی وجه الله معنا درستی نمی یابد.

این که هستی به یک سمت و یک جهت می باشد و می رود، به معنای آن است که جز یک وجه و جهت و سمت وجود ندارد و این همان معنا و حقیقت توحید است. وجه هر چیزی، همان حقیقت همان چیز است. از آن جایی که چهره و صورت، گویاترین نماد حقیقت انسانی است، به آن وجه می گویند. خداوند حقیقت نهانی است که به مظاهر ظهور یافته است و انسان کامل، ظهور تمامی اسمای الهی است. از این روست که او را متاله و وجه الله نامید اند.

حضرت ختمی مرتبت(ص) همان مظهریت الله است که به شکل نور بر عالم هستی تابید و آسمان و زمین و آفریده های ظهور یافتند. از این روست که ایشان را تعین اول هستی گفته اند.

هر زمانی این حقیقت کامل، به جلوه هایی در میان انسان ها بروز و ظهور کرد که گاه آدم(ع) و گاه نوح(ع) و گاه دیگرابراهیم(ع) شد و یا موسی (ع) و یا عیسی (ع) گشت. از این روست که حقیقت همه انسان های کامل به همان تعین اول، و حقیقت محمدی باز می گردد.

از آن جایی که همه هستی محاط به حقیقت تعین اول است، تعین اول محیط بر همه هستی است. این گونه است که به هر سمت و جهت رو کنی، فثم وجه الله؛ وجه الله است. اما در جهان ماده، نیاز است که جهت گیری مستقیمی وجود داشته باشد تا همگان از همه اکناف دور و نزدیک عالم متوجه یک حقیقت شوند. این جاست که خانه خدا،‌ قبله شد تا جهت واحد توحیدی در جهان ماده نمادی یابد.

اما اگر به درون خانه خدا روی، همه جا کعبه و خانه خداست و همه جهات یک جهت خواهد بود، این معنا برای انسان موحدی که همه جهان را کعبه می یابد و در درون آن خود را محاط می یابد، یک جهت است و همه هستی برای او، وجه الله می شود. اما برای دیگرانی که این گونه نیستند و دور از خانه می باشند و یا نزدیک آن نشده اند، می تواند سراب گمراهی شود و جهات همان جهات بماند و تکثر به وحدت نرسد.

دیگر این که خداوند ، انسان کاملی چون نفس پیامبر و جان و باطن محمدی(ص) را از درون خانه بیرون آورد، تا مردمان بدانند که حقیقت خانه، ولایت انسان کامل است و وجه الله واقعی که مردمان می بایست قصد آن نمایند، نمادهای آن انسان کامل است.

همه پیامبران، مامورند تا مردمان را به سوی خانه خدا بخوانند تا حقیقت وجه الله و زیارت آن را دریابند و از سبب میان زمین و اسمان بهره مند شوند. این که خداوند به صراحت فرمان می دهد: وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالاً وَعَلَى کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ ؛ و مردم را دعوت عمومى به حج کن‏؛ تا پیاده و سواره بر مرکبهاى لاغر از هر راه دورى به سوى تو بیایند.(حج،آیه 27) به این معناست که همه می بایست قصد انسان کامل کنند تا اخلاص در عمل و عبادت برای ایشان حاصل شود. این که حضرت ابراهیم(ع) به عنوان انسان کامل مامور می شود تا مردمان را به حج بخواند تا ایشان به سوی او بروند، به این معناست که مقصد حج جز انسان کامل نیست: یاتوک به معنای آن است که به سوی تو می آیند که انسان کامل و خلیفه الهی و وجه الله می باشی.

از این روست که در هر زمانی حج به قصد زیارت صاحب خانه خواهد بود نه خودخانه. از این روست که در روایات چندی به اشکال گوناگون تمامیت و کمال هر عبادی را قصد ولی الله دانسته اند که وجه الله می باشد؛ زیرا اکمال دین و اتمام نعمت، همان ولایت است که وجه الله را بر می تاباند. اگر خداوند در آیه 3 سوره مائده ولایت را اتمام و اکمال دین و نعمت می شمارد، در تفاسیر به اشکال گوناگون صحت و کمال و تمامیت هر عمل عبادی و خالص را، لقاء الامام بر شمرده اند. از این روست که گفته شده که صحت نماز و روزه و حج به ولایت است و یا این که : من تمام الحج لقاء‌الامام و من تمام الصلاه لقاء الامام.

بنابراین، کسی که قصد وجه الله یعنی امام زمان(عج) را در حج نکند، حاجی نیست و زیارت خانه ای کرده است که حتی می تواند عامل گمراهی یا دست کم توقف از حرکت خالصانه به سوی خدا و متاله شدن گردد. آن ریسمان آویخته میان حق تعالی و بندگان ، همان ولی الله است که وجه الله است و انسان می بایست خود هم چون او کند؛ زیرا او اسوه کامل و حسنه است و به قصد و همانند شدن به اوست که حقیقت عبادت فهمیده و درک می شود.

حج واقعی، زیارت و دیدار امام زمان (عج ) است و هر کسی چنین قصدی را از خانه نداشته باشد، بویی از حقیقت حج نبرده و راه به جایی نمی برد.

حقیقت بعثت پیامبر(ص) رستن انسان از دام تکثراتی است که وجه الله را می پوشاند؛ زیرا انسان ها در قرب الهی نیستند و یا متاله نشده اند، تا همه جا و همه چیز را وجه الله بیابند ، چنان که قریب به کعبه و یا درون آن این گونه است. انسان ها با بعثت پیامبر(ص) درک کردند که حقیقت در همه هستی یکی است و توحید محض جز عبادت به سوی وجه الله نیست، که آن هم یک جهت بیش نیست و همان وجه الله می باشد که انسان کامل است.